ابوالبیان ابن حورانی نبأ بن محمد قرشی دمشقیاَبوالْبَیان، نَبَأ بن محمد بن محفوظ قرشی دمشقی شافعی ، معروف به ابن حورانی (د ۵۵۱ق/۱۱۵۶م)، صوفی، ادیب، شاعر، فقیه و محدث بود. ۱ - شناخت اجمالیطریقۀ بیانیه در دمشق منسوب به اوست. از سرگذشت و چگونگی سیر و سلوک و نیز استادان و شاگردان وی آگاهی چندانی در دست نیست. ۲ - مشایخ و شاگردانگفتهاند که وی از کسانی چون ابن موازینی و ابن قبیس مالکی حدیث شنیده [۱]
یاقوت، ادبا،ج۱۹، ص۲۱۴
[۲]
ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۵، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۳]
سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیه الکبری، ج۴، ص۳۱۸، قاهره، ۱۳۲۴ق.
و برخی چون ابن وفای سُلَمی و قاضی اسعد بن منجا از او حدیث شنیده اند. [۴]
یاقوت، ادبا، ج۱۹، ص۲۱۴.
[۵]
سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیه الکبری، ج۴، ص۳۱۸، قاهره، ۱۳۲۴ق.
[۶]
ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۲۶، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۳ - جایگاه اجتماعیوی از میان صوفیه با ارسلان دمشقی مصاحبت داشته [۷]
یاقوت، ادبا، ج۱۹، ص۲۱۴.
[۸]
سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیه الکبری، ج۴، ص۳۱۸، قاهره، ۱۳۲۴ق.
[۹]
یافعی، عبداللـه بن اسعد، مرآه الجنان، ج۳، ص۲۹۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۸ق.
و ابن ملقن سلسلۀ خرقۀ خود را به او رسانده است. [۱۰]
ابن ملقن، عمر بن علی، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۵۰۴-۵۰۵، به کوشش نورالدین شریه، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
به ابوالبیان کراماتی نیز نسبت داده‌اند که حاکی از اعتقاد عامۀ مردم به اوست. [۱۱]
سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیه الکبری، ج۴، ص۳۱۸، قاهره، ۱۳۲۴ق.
[۱۲]
ابن حورانی، عثمان بن احمد، الاشارات الی اماکن الزیارات یا زیارات الشام، ج۱، ص۶۲، به کوشش بسّام عبدالوهاب جایی، دمشق، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۱۳]
نبهانی، یوسف بن اسماعیل، جامع کرامات الاولیاء، ج۱، ص۶۱۱، به کوشش ابراهیم عطوه عوض، قاهره، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
[۱۴]
تاج العروس، ذیل «تبن» و «نبأ».
۴ - وفاتوی در دمشق درگذشت و در باب الصغیر در جوار صحابه به خاک سپرده شد. [۱۵]
ابن قلانسی، حمزه بن اسد، تاریخ دمشق، ج۱، ص۵۱۲، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
پس از مرگ او مریدانش بر آن شدند که بر مزار وی رباطی بسازند.این رباط به همّت ملک نورالدین محمود زنگی از اتابکان شام بنا گردید [۱۶]
سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیه الکبری، ج۴، ص۳۱۸، قاهره، ۱۳۲۴ق.
[۱۷]
ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۳۲۶، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
و به محلی برای برگذاری مجالس ذکر مریدان شیخ تبدیل شد.۵ - آثارابوالبیان ادعیه و اذکاری مسجّع داشته است [۱۸]
ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۵، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۱۹]
ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، ج۱۲، ص۴۹۳، به کوشش فیصل سامر و نبیله عبدالمنعم داوود، بغداد، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.
[۲۰]
سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیه الکبری، ج۴، ص۳۱۸، قاهره، ۱۳۲۴ق.
[۲۱]
یافعی، عبداللـه بن اسعد، مرآه الجنان، ج۳، ص۲۹۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۸ق.
و به گفتۀ سبکی [۲۲]
سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیه الکبری، ج۴، ص۳۱۸، قاهره، ۱۳۲۴ق.
یکی از اذکار او تا زمان وی متداول بوده است.ابن کثیر کتابی مشتمل بر منظومه‌هایی از وی، به خط خود او، دیده بود که مریدانش آن‌ها را، تا زمان ابن کثیر (د ۷۷۴ق)، با لهجه‌ای غریب می‌خوانده‌اند. به نظر می‌رسد که این منظومه‌ها همان اذکار خاص ابوالبیان بوده که وی از بیم آشکار شدن اسرار و اعتقادات طریقۀ بیانیه آن‌ها را با زبانی رمزی سروده بوده است. افزون بر این‌ها آثار و اشعار دیگری نیز به وی نسبت داده‌اند، از جمله: منظومه فی الصاد و الضاد [۲۳]
یاقوت، ادبا، ج۱۹، ص۲۱۴
[۲۴]
سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیه الکبری، ج۴، ص۳۱۸، قاهره، ۱۳۲۴ق.
ردّیه‌ای بر متکلمان. [۲۵]
ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۵، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۲۶]
ابن عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۴، ص۱۶۰، قاهره، ۱۳۵۰ق.
[۲۷]
نعیمی دمشقی، عبدالقادر بن محمد، الدارس فی تاریخ المدارس، ج۲، ص۱۹۲، به کوشش جعفر حسنی، دمشق، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م.
وی مجموعه‌هایی نیز داشته است. [۲۸]
یاقوت، ادبا، ج۱۹، ص۲۱۴.
[۲۹]
ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۵، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
[۳۰]
ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، ج۱۲، ص۴۹۳، به کوشش فیصل سامر و نبیله عبدالمنعم داوود، بغداد، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م.
[۳۱]
ابن عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۴، ص۱۶۰، قاهره، ۱۳۵۰ق.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، مرآه الزمان، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۱م. (۲) ابن حورانی، عثمان بن احمد، الاشارات الی اماکن الزیارات یا زیارات الشام، به کوشش بسّام عبدالوهاب جایی، دمشق، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۳) ابن شاکر کتبی، محمد، عیون التواریخ، به کوشش فیصل سامر و نبیله عبدالمنعم داوود، بغداد، ۱۳۹۷ق/۱۹۷۷م. (۴) ابن عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۰ق. (۵) ابن قلانسی، حمزه بن اسد، تاریخ دمشق، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۶) ابن کثیر، البدایه والنهایه، به کوشش احمد ابوملحم و دیگران، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م. (۷) ابن ملقن، عمر بن علی، طبقات الاولیاء، به کوشش نورالدین شریه، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م. (۸) تاج العروس. (۹) ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱۰) ذهبی، محمد بن احمد، العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱۱) سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیه الکبری، قاهره، ۱۳۲۴ق. (۱۲) نبهانی، یوسف بن اسماعیل، جامع کرامات الاولیاء، به کوشش ابراهیم عطوه عوض، قاهره، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م. (۱۳) نعیمی دمشقی، عبدالقادر بن محمد، الدارس فی تاریخ المدارس، به کوشش جعفر حسنی، دمشق، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م. (۱۴) یافعی، عبداللـه بن اسعد، مرآه الجنان، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۸ق. (۱۵) یاقوت، ادبا. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالبیان»، ج۵، ص۲۰۱۵. |